PHÁP ĐÁNH HÀ NỘI LẦN THỨ HAI
TỔNG ĐỐC HOÀNG DIỆU TUẨN TIẾT
Tổng Đốc Hoàng Diệu(1829-1882)
*
Hiệp ước một tám bảy tư (Giáp Tuất,15-8-1874)
Hăm hai điều khoản quá ư nặng nề;
Mất hẳn sáu tỉnh Nam Kỳ
Ngoại giao-Thương mại cũng thì mất luôn
Tự do truyền đạo, bán buôn
Từ nay nước Pháp đặt luôn sứ thần
Tại Huế bên cạnh triều đình
Để mà kiểm soát nội tình của ta.
Đội quân gián điệp tạo ra
Tự do truyền đạo chính là chui sâu
Hang cùng ngõ hẻm nơi đâu
Chiêu bài tín ngưỡng bước đầu tay sai
Những tên do thám được cài
Trong hàng chức sắc ra ngoài lương dân.
Tuyển lính người Pháp chỉ cần
Liên lạc họ đạo là quân dư xài
Bao chuyện chướng mắt trái tai
Kẻ bị ăn hiếp chẳng ai xót giùm
Pháp quyết gây sự tới cùng
Chờ mạ thì má đã sưng bao giờ!
Vua quan chưa tỉnh giấc mơ
Cái mầm tai họa sờ sờ chẳng toan
Đã mất sáu tỉnh miền Nam
Không ai lo chuyện nguy an nước nhà!
Trăm điều cậy một Trung Hoa
Trong khi chính họ giữ nhà không xong
Bỏ đi cơ hội ngàn năm
Canh tân đất nước để mong kịp người!
Lạc đà gặp bão tức thời
Vùi đầu trong cát…mặc trời bão giông!
Hà Nội bị Pháp tấn công (1873)
Hai lần khoảng cách mười năm chẳng chòi (1882)
Chiến tranh Pháp-Phổ ra đời (19-7-1870 đến 10-5-1871)
Pháp bị Đức đánh tơi bời, thua to
Chấm dứt đế chế Na-pô (Napoléon đệ tam)
Mở ra chế độ Cọng Hòa Đệ tam ( ra mắt ngày 4 -9 -1870, tại Paris)
Chống cự thêm một thời gian
Paris thất thủ, Pháp hàng quân Đức (28-1-1871)
Hiệp ước Frankfurt chấm dứt
Chiến tranh hai nước, giúp Đức hùng cường
Pháp thua nên phải chịu nhường
Đất đai hai tỉnh, bồi thường chiến tranh!
Quân thù kẻ địch của mình
Chính là bằng hữu đồng minh tuyệt vời
Than ôi! để lở mất rồi
Ngàn năm cơ hội vuột ngoài tầm tay!
*
Hôm sau dò thám tình hình
Đến thăm Tổng đốc tại dinh của người
Hoàng Diệu nghênh đón kịp thời
Cho quan Tuần phủ đón mời nghiêm trang. (Tuần phủ Hoàng Phủ Xứng)
Trong khi lính Pháp nghinh ngang
Tìm cách gây sự, sẵn sàng ra oai!
Tình hình quả đáng lo thay
Cho người hỏa tốc báo ngay triều đình
Mặt khác liên lạc quân binh
Hai tướng Viêm-Phúc cùng mình chống ngăn (Hoàng Kế Viêm & Lưu Vĩnh Phúc)
Quân binh tướng tá ba ngàn
Gấp ba quân địch, nhưng toàn giáo gươm.
Rivière quyết định đơn phương
Báo thẳng chi tiết tận tường Paris
Tháng tư,mười bảy Henri (17-4-1882)
Điều thêm thủy-bộ vị chi non ngàn (1)
Gồm cả đại bác, tàu giang…
Tối hậu thư buộc quan Hoàng giải binh
Bá quan trình diện Thủy đình (đồn Thủy)
Tôn Thất Bá liệu tình hình không xong
Ba sáu chước, kiếm đường dông
Xin đi thương thuyết rồi không thấy về!
Các quan trích huyết ăn thề
Quyết tâm chống giữ, chết thì cùng chung!
Than ôi trong cảnh khốn cùng
Võ tướng bỏ trốn, văn quan lánh mình!
Gây nên lắm cảnh tệ tình
Kẻ nịnh thoát nạn, trung trinh mắc nàn.
Riêng về quan Tổng Đốc Hoàng
Tuy chưa hết bệnh, hiên ngang chống thù
Kẻ đầu, người trốn mặc dù
Ông cố cầm cự.
đến mười một giờ thành tan!
Di biểu huyết lệ hai hàng
Lạy về Bắc khuyết. Bàng hoàng dân, binh.
Cành đa, dải lụa quyên sinh!
Bên cạnh võ miếu.
Cảnh tình bi thương!
Quyết theo tiên liệt Tri Phương (8-3-Nhâm Ngọ,1882)
Cũng để tạ tội sĩ dân Bắc Hà! (2)
