Kính dâng lên những anh hùng vị quốc
Nhận nơi nầy một nén tâm hương
Tưởng niệm những anh hồn đã khuất
Vì đấu tranh cho Dân tộc trường tồn.
...
Xin mời quý vị vào những trang đầu tiên.
HÒA ƯỚC NHÂM TUẤT - 1862
NGUYÊN NHÂN VÀ HẬU QUẢ.
Vì việc cấm đạo triều đình
Lý do viện dẫn đánh mình của Tây.
Thực ra với Pháp lúc nầy
Đánh ta vì đã rảnh tay với Tàu.
Bấy giờ cường quốc tranh nhau
Xâm chiếm thuộc địa làm giàu quốc gia
Tiếc rằng do lỗi chính ta
Đã không thay đổi kịp đà văn minh.
Nước Nhật đâu khác chi mình
Chỉ nửa thế kỷ, trở nên hùng cường.
*
Pháp đánh Đà Nẳng không xong (1858)
Quay chiếm ba tỉnh miền Đông Nam kỳ.
Nơi đây thuận lợi hơn vì
Xa quân chủ lực,đang thì mùa khô.
Đúng y toan tính Ri-Gô(1)
Chỉ vòng nửa tháng, tiến vô Sài gòn (Gia Định)
Quân ta chống đỡ nhọc nhằn
Đồn Chí Hòa vỡ, lại càng khốn thương.
Quan Kinh lược Nguyễn Tri Phương
Đốc quân giáp chiến bị thương trận nầy!
Bá Nghi phó súy lên thay
Thấy địch quá mạnh, bèn quay nghị hòa.
Bonard chấp thuận, đưa ra(2)
Mười hai điều kiện buộc ta thi hành.
*
Nói về phản ứng triều đình
Đang lúc gặp phải tình hình rối ren.
Bắc Hà giặc giả liên miên
Những cuộc nổi dậy dưới tên Lê triều
Lê Cự, Tạ Phụng nhận liều
Cai Vàng Nguyễn Thịnh cũng đều Hậu Lê.
Cọng vào lụt bão,vỡ đê
Dân tình khốn đốn trăm bề tai ương
Còn thêm giặc nước ngoài nương
Thái Bình dư đảng tìm đường trốn qua
Cướp phá biên giới nước ta
Quan quân đánh dẹp thật là gian nan.
Châu chấu phá hại mùa màng
Dân chúng khốn khổ lại càng điêu linh
Thì Lê Duy Cự khởi binh
Có Cao Bá Quát thông minh hơn người
Cho rằng mình chẳng gặp thời
Đâm ra bất mãn nhận lời Quốc sư.
Mười Một, Một Tám Năm Tư (11-1854)
Dựng cờ khởi nghĩa dù chưa sẵn sàng(3)
Tế cờ xong ở Rừng Ngang
Chia quân ba cánh ba đàng kéo đi:
Ứng Hòa, Kim Bảng-Thanh Trì
Cánh Cao xuất phát hướng thì Yên Sơn.
Vượt qua sông Nhị, Vĩnh Tường…
Than ôi Bá Quát giữa đường mạng vong!
Tạ Phụng quá khứ đã từng
Theo Pháp chống lại quan quân triều đình
Thừa cơ rối rắm tình hình
Nghĩ rằng đến lúc tự mình ra tay
Tên Trường cố đạo xúi bày
Dân nghèo theo đóm, phen này nổi lên
Đánh phá địa phận Quảng Yên
Kết hợp giặc cỏ các miền chung quanh
Lực lượng phát triển rất nhanh
Lại thêm Tổng Thịnh Bắc Ninh hợp cùng
Nhiều phen đẫm máu thư hùng
Bốn năm mới bị triều đình đánh tan!
*
Tự Đức bàn bạc các quan
Nhà vua bèn cử phái đoàn đi Nam
Phan - Lâm trưởng, phó lên đàng
Điều đình đại diện Pháp hoàng: Bonard.
Sứ thần vừa tới ngày ba (3-6-1865)
Ngày 5 tháng 6 vậy mà ký xong! (5-6-1865)
Hiệp ước thật quá bất công
Ta mất ba tỉnh Miền Đông đó là
Định Tường, Gia Định, Biên Hoà
Cọng thêm Côn Đảo với là kim ngân
Từ đây Tây-Pháp thần dân
Có quyền hành đạo bất phân nơi nào!
Vĩnh Long giữ lại khi nao
Ba tỉnh đã nhượng phong trào… dẹp yên.
Đà Nẳng - Ba lạt - Quảng Yên
Pháp -Tây buôn bán toàn quyền từ đây!
Điều kiện Hiệp ước như vầy
Làm dân phẫn uất càng ngày càng tăng
Nổi lên chống lũ thực dân
Cùng bọn mãi quốc vinh thân … đớn hèn!
Dân gian từ đó lời truyền:
Phan, Lâm mại quốc, triều đình khí dân”
NT2 Nguyễn Hữu Tư
o 0 o
CHÚ THÍCH:
(1) Rigault de Genouilly, trung tướng Pháp
(2) Hải quân đô đốc Pháp
(3) Dù quân tình chưa chuẩn bị xong, nhưng tình thế buộc phải khởi nghĩa sớm hơn dự trù.
(1) Rigault de Genouilly, trung tướng Pháp
